مواردی که در فیلم پرتقال کوکی مورد نقد و تحلیل قرار می دهیم :
- تاملی مختصر در عنوان و پوستر فیلم پرتقال کوکی
- نقد درون مایه فیلم پرتقال کوکی
- آیا انسان کوک شدنی است؟
- موسیقی در فیلم پرتقال کوکی اثر استنلی کوبریک
- نگاهی گذرا به اثر ادیسه فضایی و ماشین ها
- مشاهده تریلر فیلم A Clockwork Orange (در انتهای مقاله)
- ثبت کامنت و مشاهده نظر سایر دوستان (در انتهای مقاله)
مقدمه ای بر فیلم پرتقال کوکی استنلی کوبریک
شایع است که منع باعث رواج می شود. اکران فیلم پرتقال کوکی اثر «استنلی کوبریک»، در بسیاری از کشورها ممنوع شد. ظاهرا بدآموزی داشته و دردسرساز بوده. ازینرو، مسولان فرهنگی تقاضا کردن روی پرده نفرستید چون دوز خشونتاش خیلی بالاست. صراحت زیاد، مشتری ندارد. زدن حرف در لفافه و با کنایه، ظاهرا خوشایند به نظر می رسد. صراحت در بیان خشونت و جنایت- به وسیله الکس و درمانگران زندان- حتی به شکل تخیلی و در زمانی در آیندهی، شاید برای صاحب اش خوشایند باشد اما برای بسیاری دیگر، خیر. ازینرو، ممنوع شد. از قلم نیفتد که ممنوعیت اکران، برای کوبریک و برای فیلم، کوهی از شهرت به همراه آورد که نباید آنرا دستکم گرفت.
«پوستر» فیلم پرتقال کوکی نکاتی را برملا میکند که شایسته ی توجه است: محتوای پوستر فیلم، خبر از خون و خشونت و درگیری در فیلم می دهد. رنگ قرمز و سیاهاش، بار معنایی منفی دارند اما مثلث موجود در پوستر چه چیزی را به ما می گوید؟ پسری -الکس- از سه ضلع مثلث به بیرون آماده یعنی کسی که قالبی تعیین شده را می شکند و با وسیله ای تیز و «چشمانی» بیرحم، وضعیت روبرو را، به تمسخر می گیرد: «چشمان باز بسته».
تحلیل پوستر و عنوان فیلم پرتقال کوکی A Clockwork Orange
دو چشم روی پوستر «ادیسه فضایی» کوبریک و دو چشم دیگر روی پوستر پرتقال کوکی. روی هر دو پوستر یک نفر وجود دارد. آیا همانطور که «بومن» در «ادیسه فضایی» از قدرت ماشین جلو افتاد، «الکس» در پرتقال کوکی، بر درمان مکانیکیاش، غلبه میکند؟ «نشانه شناسی» پوستر هر دو فیلم مذکور، بر پیروزی انسان در برابر آنچه خود ساخته، تاکید می کنند. آدمی از قالبی که خود برای اداره ی امور-به عنوان نهاد- در جامعه می سازد فراتر می رود. جلوتر برویم.
در عنوان فیلم a clockwork orange چه میبینیم: کسی قرار است «کوک» شود همچون رباتها و عروسکها و «سفینه»ها؟ کسی قرار است «شرطی» شود؟ چرا کوک شدن اهمیت و ضرورت پیدا کرده؟ چه نفعی در کوک شدن کسی یا چیزی هست؟ پوستر فیلم نشان می دهد که انسان (بخوانید الکس) کوک شدنی نیست و سو استفاده از علم -به زبان کشیش زندان فیلم پرتقال کوکی- به ضرر ایمان و در تعارض با دین و آزاردهی حداقلی آدمی است.
در ادیسه فضایی کوبریک و هم در پرتقال کوکی خط مشترکی میبینیم: آیا ماشین میتواند دقیقا و کاملا مثل انسان اراده کند و بین گزینه ها بهترین را انتخاب کند؟ آیا حسی که انسانها به هم انتقال میدهند ماشین ها هم میتوانند انتقال دهند یا همه چیز مصنوعی به نظر می رسد؟ تفاوت کجاست؟ ماشینها، بر اساس چه معیاری خوبی و بدی، و عشق و نفرت را تعیین میکنند؟ اگر ما الکسها را کوک کنیم و در جامعه آزاد بگذاریم آیا عشق و نفرت و خوبی کردن دیگر معنی و ارزشی دارد؟ به نظر میرسد روش درمانی که در فیلم پرتقال کوکی، روی الکس، در زندان انجام میگیرد، آدمی را از معنی اصلی خود، تهی میکند و شکل مصنوعی به آن میدهد. با این مقدمه، به طور خلاصه داستان فیلم پرتقال کوکی کوبریک چیست؟
نقد درونمایه فیلم پرتقال کوکی
داستان درباب «الکس» است و دوستانش، که شروع به خشونت ورزی در سطح شهر می کنند. در ادامه الکس دستگیر می شود و تحت درمان «علمی» جدیدی توسط «دولت» قرار میگیرد. زمان فیلم، در آینده میگذرد. چرا؟ آیا فیلم a clockwork orange میخواهد چیزی را پیش بینی کند و ما را پیشاپیش از خطری در آینده آگاه سازد؟ یا نه، میخواهد پیشگویی کند و آینده ی ترسناک و بی رحم را با چاشنی طنزی سرد، به ما معرفی کند؟ به عبارتی، آیا اثر کوبریک، «سخنرانی سینمایی- اخلاقی» است؟ نسل جدید- تو بخوان نسل الکس- با نسل قدیم همیشه هماهنگ نیستند و جوان نمیتواند مثل پیر رفتار کند.
دلیلش شاید سرشت حرکتی زمان باشد و دگرگونی نیازهای جامعه. «نسل جوان» الکس با نسل های قبل تر از خود شاید بیرحمتر و خودخواه تر به نظر بیاید اما قطعا می توان گفت که کلا شبیه اغراق های سینمایی کوبریک رفتار نمی کنند اگر چنین بود، بتهوون در فیلم پخش نمیشد و فرم قصه را رمانتیک و دلنواز نمی کرد. تناقض ظریفی اینجاست که نباید ساده از آن بگذریم، در ادامه حتما به بتهوون و موسیقی، در پرتقال کوکی نظری می اندازیم. میدانیم معمولا خواسته های نسل قدیم و جدید- نسل جوان الکس با قبل از خودش- در تامین ضروریات زندگی انسانی، مشترک و به حق است اما آنچه که محل مناقشه است: طرزنگاه و چگونگی استفاده از امکانات است.در ادامه دو قطب متضاد شکل می گیرد که باهم جور نیستند و انگار نسبت به هم کر و لالاند.
سوالی اساسی در فیلم پرتقال کوکی : آیا انسان کوک شدنی است؟
با ورود هر نسلی، تعاریف جدیدی وارد حیطه ی جرم شناسی می شود و اصحاب حقوق و متفکران درمان را هم به خود مشغول می کند طوری که مرتب مجبور می شوند کمیسیون موارد خاص تشکیل بدهند یا همایش بگذارند که بفهمند داستان چیست و چه باید کرد؟
قصد دفاع از رفتار الکس و دوستانش یا دلسوزی برای الکساندر و مقتول موجود در فیلم را ندارم و نمیخواهم از کنار اعمال دولت در زندان ساده بگذرم بلکه میخواهم بگویم: انگار هر دو، به نحوی قربانیاند یعنی هم الکس و هم روشنفکر پرمسئله، «کوک شده» به نظر می رسند؛ اولی بیشتر و دومی کمتر. اما سوال گردن کلفت این است: آیا میتوان انسانی را یکبار و برای همیشه کوک کرد و «آدم خوب و مثبت» جامعه بشود؟ یعنی بگوییم: بشو و شد! در فیلم میبینیم آدمیان در موقعیت های متفاوت، رفتارهای متفاوتی دارند و کینه و خشم، هر لحظه امکان دارد بیرون بزند: با پخش «ترانه»ای یا دیدن وسیله ای.
به عبارتی دیگر، سرکوب برای بیان خود راه پیدا میکند: «ناخودآگاه، تاب مستوری ندارد». پیرو همین نکته، باید به «پخش موسیقی بتهوون» و رفتارهای الکساندر و الکس، در پرتقال کوکی بیشتر دقت کنیم تا از «ذرات ایده» ی فیلم کوبریک، چیزی از آن خود کنیم. سینما با زمان کار میکند و جلو میرود یعنی فیلم با زمان در حرکت است و با حرکت زمان، کارگردان ، معنی را به کمک دوربین بازتاب میدهد و ایده شکلی عینی و اجرایی به خود میگیرد.
موسیقی فیلم پرتقال کوکی به رنگ بتهوون
بخش موسیقی بتهوون و علاقه الکس به وی، چه معنی دارد؟ در فیلم پرتقال کوکی میبینیم که در حین اعمال خشونت از موسیقی دیوانه وار و بخصوص سمفونی معروف نه بتهوون در فیلم استفاده میشود. می دانیم موضوعی وجود دارد به عنوان موسیقی درمانی. در مقابل، آیا موسیقی می تواند منشا عذاب هم شود یعنی همان کاری که الکس با بتهوون می کند و خاطراتی را دوباره زنده می کند؟ فرقی نمی کند چه موسیقی ای بتهوون باشد یا موتزارت، هانس زیمر باشد یا انیو موریکونه. آیا موسیقی می تواند بجای آرامش و تسکین و پالایش، عذاب بدهد؟ می پرسید چگونه؟ با یادآوری خاطره ی تلخ و غیرقابل تحمل، چنانکه در فیلم پرتقال کوکی کوبریک شاهد هستیم.
بنظر می رسد نه تنها خود کلیت فیلمنامه، خون و خشونت و درگیری است و استفاده خشونت آمیز از علم جدید، خصوصا روانشناسی رفتاری (شرطی سازی) بلکه از موسیقی هم، «کوبریک» استفاده ی خشونت آمیز کرده است: موسیقی در خدمت خشونت و علم به عنوان نوعی تسهیل گرای ماجرا برای الکسی که کوبریک پرداخته است. البته نماند در همان سکانس آزار دادن به وسیله موسیقی، نوعی طنز و شوخی در آن وجود دارد و خالص خشونت نیست. شاید خشونت برای الکس نوعی زبان است. زبانی برای خودش و هم نسل های او.
نقد و بررسی ژانر فیلم سینمایی پرتقال کوکی
در بررسی ژانر فیلم پرتقال کوکی کوبریک میگویند، «علمی»، «تخیلی» و «جنایی» است: آیا کارهای که فقط الکس انجام می داد در حیطه ی جرم و جنایت قرار می گیرد یا آزادی عمل در انجام روش درمان علمی جدیدی روی جوانی در زندان؟ یا هر دو؟ به قول امروزی ها و طرفدار حقوق بشر چقدر حقوق بشر در زندان و برای زندانیان رعایت می شود؟ آیا زندان نوعی آزمایشگاه انسانی برای تست کردن درمان ها و داروها تازه کشف شده است و چگونه می توان بر انچه در زندان ها می گذرد نظارتی موثر انجام داد؟ بنام علم و به کام دولت. انگار جنایت ها در لباس علم در آینده – یا شایدم امروز- انجام می گیرد و از شدت ناخوشایندی تخیلی به چشم می آید یعنی با خود می گوییم جدی نگیرید و غرق داستان نشوید : تماما فیلم است!
راستی چرا در پوستر ما جنس مذکر داریم و غایب است؟ این امتیازی خاموش برای جنس دیگر است و افراط در تصویر سازی برای الکس و دوستانش؟ آیا اگر یک دختر وسط فیلم نامه ی پرتقال کوکی کوبریک بود ما همین مقدار خشونت و بیرحمی را میدیدیم و مهمتر: اعتراض فمنیستها بلند نمیشد که کوبریک ضد زن است و سیاه نمایی کرده؟ روانشناسی اجتماعی می گوید ما در جلوی دید دیگران به نسبت وقتی که تنها هستیم، رفتار متفاوتی از خود بروز می دهیم: منظور اینکه در خلوت جوری غذا می خوریم و در جلوی جمع و در مهمانی جوری دیگر. به نظر میرسد الکس اگر تنها بود کمتر خشونت می ورزید تا اینکه با دوستانش. منظور اینکه وی از دوستانش نوعی حمایت و تایید دریافت میکرد علاوه براین، انگار نوعی لذت هم از اعمال سادیستی و ضداجتماعی می برد.
«خشونت نمی تواند بی ربط به عدالت باشد». با نصیحت و موعظه کشیش نمی توان فردی که احساس مظلوم بودن می کند را آرام کرد. او خشونت را به عنوان ابزاری جهت بیان خودش، احتمالا باز به کار خواهد گرفت و همانظور پوستر فیلم پرتقال کوکی نشان می دهد قالب نمی پذیرد. در هرصورت، موقعیت آزمایشی که وزیر کشور در فیلم تدارک دیده و الکس در مقام آزمایش شونده قرار میگیرد یعنی نوعی ابزار. نکته این است که موقعیت زندگی، موقعیت آزمایشی نیست. متغیرها در زندگی واقعی ما به راحتی قابل کنترل و هدایت نیستند. هر آزمایشی، نوعی محدودیت بنیادین داردکه به «کوک» شدن عروسکی شبیه است تا زندگی واقعی روزانه ای که همه ما تجربه می کنیم یا شاهد آنیم.
تعداد عامل های که دریک موقعیت ما را احاطه میکند، براحتی قابل دیدن و کنترل نیستند؛ این یک خبر بد برای اهل اندازهگیری و محاسبات آماری. و خبر خوب برای هواداران این اثر کوبریک آنجاست که انتهای فیلم نشان میدهد نه الکساندر و نه الکس در داخل مثلث موجود در پوستر فیلم قرار نمی گیرند که بقول خود کارگردان، «دولت» طراحی کرده است. آیا بحث «ژنتیک» وسط است یا وضعیتی بیرحمانه و نابرابر در جامعه حاکم است که پلیس را هم به افراط کشانده؟ فیلم نمیتواند بیرون از جامعه و بیرون از تاریخاش، کارگردانی شود. در «ذرات ایده» فیلم کوبریک، نکتهی مذکور نهفته است. «نیکول کیدمن»، بازیگر فیلم چشمان باز بسته- اثر دیگر کوبریک- وی را «فیلسوف» مینامد. براستی این اثر کوبریک، سرشار ازمضامینی در فلسفه علم و فلسفه اخلاق است و آنچه درباب پرتقال کوکی نوشتیم، بیربط به این دو حیطه نبود یا تا حد زیادی مرتبط است.
نویسنده
فرمان رستمی
تریلر و تیزر تبلیغاتی فیلم پرتقال کوکی
A Clockwork Orange 1971 IMDB
امیدواریم این مطلب براتون مفید واقع شده باشه
حتما در قسمت دیدگاه ، نظرات خودتون رو برای ما و مخاطبای ما کامنت کنید
همچنین می تونید این مطلب رو از طریق سرویس های اشتراک زیر برای دوستان خود ارسال کنید
این نقد توسط شرکت فیلمسازی کاتشو تهیه شده است. کاتشو ، دارای سابقه ای درخشان در حوزه ساخت تیزر تبلیغاتی محصولات و خدمات برندهای متفاوت ، ساخت موشن گرافیک با کیفیت و یونیک ، ساخت فیلم صنعتی برای کارخانه ها ، ساخت فیلم مستند و سایر خدمات مربوط به تولید محتوای بصری از جمله ساخت فیلم مراسم و همچنین ساخت کلیپ اینستاگرام می باشد. برای دیدن نمونه کارها از منوی بالای سایت روی نمونه کارها کلیک نمایید.
من اول کتابش رو خوندم و وقتی فیلم رو دیدم واقعا لذت بردم صحنه فرو کردن سر الکس توی آب دیوانه واره و عالیه. مرسی از نقد خوب فیلم پرتقال کوکی آقای رستمی.
پرتقال کوکی از اون دسته رمان هایی هست که فیلم ساخته شده از اثر باعث شهرت کتاب شده
پیشنهاد میکنم اگر کتابش رو هم بخونید
“اصلاح یک جامعه به چه قیمتی؟”
این سوالیه که مدام در طی خواندن کتاب با آن مواجه میشوید
سیستمی کە قهرمان تولید میکند، ابزار بکارگیری قهرمان را نیز در اختیار داد.
با تولید قهرمان سیستم قدرت خود را باز تولید و انرژی فکری و فیزیکی تودە را هدایت میکند.
یک فرد در هر شرایطی و در هر حال روحی و جسمی میتواند ظرفیت بالقوه ای برای تولید قهرمان و بهره برداری سیستماتیک باشد و همچنین بستری برای آزمایش و مشاهده بازخوردهای انسانی. بستری برای اجرای آزمون و اندازه گیری خطا.
فیلم پرتقال کوکی نشان میدهد اجتماع ما تا چه اندازه وحشتناک و غیرقابل پیش بینی است.
به نظرم طراحی صحنه های فیلم پرتقال کوکی موزه هنر معاصر است..