معرفی 5 فیلم سورئال برتر سینما + بررسی ژانر سورئال

مواردی که در این مقاله مورد بررسی قرار می دهیم :

• مقدمه ای بر ساختار فیلم های سورئال
• معرفی 5 فیلم سورئال تاریخ سینمای جهان
• جمع بندی و کلام آخر نویسنده
• ثبت کامنت و معرفی فیلم های سورئال منتخب شما (انتهای مقاله)

سورئالیسم در سینما به چه معناست؟

بسیاری از افراد، زندگی در تخیل را، جذاب­تر و هیجان انگیزتر از زندگی در واقعیت می دانند. تصویرکردن یکنواختی زندگی روزانه با قواعد سفت و سخت اش، خسته کننده و نچسب، به نظر می آید. در چنین اوضاعی، استفاده از تخیل – و رویا- می تواند تا حد زیادی مفید واقع شود. در حقیقت، همه ی مردم مایل نیستند به واقعیت زندگی خود، و آنچه روزانه می بینند، نگاهی مستقیم و بی واسطه داشته باشند. منظور اینکه، زندگی را به سینما آغشتن، طرفدارانی دارند. می دانیم در سال، آثاری با همین مضمون، در جهان منتشر می­ شود.

با این همه، به نظر می ­رسد که سورئالیسم در سینما و ادبیات، واکنشی- یا اعتراضی- است به رئالیسم. بهترین نویسندگان و فیلمسازان، مثل خوانندگان و تماشاگران خود، خسته می شوند و دنبال چیزی هیجان انگیزتر و جذاب تر می روند. اما سورئالیسم خیلی ساده و ابتدایی به چه معنی است؟ اینکه اثری هنری بسازیم که در آن جریان سیال ذهن ما، رویا، محتویات «ناخودآگاه» و تخیلات، فرآیند کار را جلو ببرند و نه یک روایت خطی منطقی و منظم از رویدادهای عینی زندگی و بازتاب آنها به یاری دوربین کارگردان.

ساختار سینمای سورئال

در فیلم های سورئال ، همواره عنصری ضد منطق به چشم می آید، عنصری از تفکر پست مدرن. معمولا طرفداران این شعبه ی فکری، حد و حدودی برای اینکه چه چیزی را، به چه شکلی، روی پرده نمایش دهند، ندارند. ظاهرا، تصادف، زمان اثر را جلو می برد و شخصیت ها را در جاهای بخصوص، بهم پیوند می دهد. همین امر باعث می شود بعضی از مخاطبان سینمای سورئال در پایان تماشای فیلمی سورئال، احساسی از گیجی و ابهام به آنها دست دهد و نیز فیلم را متهم به بی محتوایی و پوچی کنند. گویا عنصری ماورائی در سرشت سینمای سورئال است که به راحتی فهم نمی شود و جادوی سینما آنرا تقویت و برجسته می کند. شاید هم ذات تصویر و ذات خود سینما، سورئال است نه رئال. حتی در روند ساخت تیزر تبلیغاتی این دست فیلم ها نیز نظاره گر این حقیقت هستیم.

امروزه، وجود کامپیوتر و نرم افزارهای تدوین و جلوه های ویژه، تا حد زیادی به درستی نکته ای که تازه رفت، گواهی می دهند. با این همه، طرزنگاه سورئال  نه فقط در سینما بلکه در ادبیات و  اسطوره و نقاشی نیز حضوری قوی دارد. بده بستان بین سینما و ادبیات در بخش سورئال از همان ابتدای حیات سینما، وجود داشته است و تاریخی غنی دارد. در ادبیات «فراواقع گرایی»، آندره برتون و سالو ادور دالی شاخته شده اند و در سینما، من ری، ژرمن دولاک، لوئیس بونوئل و دیوید لینچ. لازم به گفتن است که امضای سورئال هر کدام از کارگردان های  مذکور، مخصوص خودشان است اگر چه شباهت هایی هم با یکدیگر دارند و در یک ژانر مشخص دسته بندی می شوند. با این مقدمه ی فشرده شده، در ادامه تلاش می کنیم چند کارگردان مطرح سینمای سورئال را، به همراه یکی از آثار مهم شان، معرفی کنیم.

بررسی 5 اثر برتر سینمایی ژانر سورئال 

حال که با ژانر و ساختار سینمای سورئال آشنا شدیم؛ وقت آن رسیده که بهترین فیلم های سورئال تاریخ سینمای جهان در یک قرن اخیر را با هم بررسی کنیم.

• فیلم جاده مالهالند Mulholland Drive (2001)

نویسنده و کارگردان فیلم، دیوید لینچ است. اثر محصول سال 2001 است. جاستین ثرو، نائومی واتس و رابرت فورستر و لورا هرینگ در اثر جاده مالهالند بازی می کنند. شاید بهتر و منطقی تر بود که بجای این اثر دیوید لینچ، «بزرگراه گمشده» یا «کله پاک کن» را معرفی می کردیم. در هر سه فیلم مذکور، عنصر سورئال نقشی محوری در شکل گیری فیلم داشته است و نماها و قاب های خیالین و رویایی سبب سنجاق شدن نگاه تماشاگر بر فیلم خواهد شد. نور پردازی  و رنگ ها با دقت بسیار بالایی انجام شده است.

روایت اصلی جاده مالهالند بدین شکل است که تماشاگر احساس می کند در جاده و بزرگ راهی بی نام و نشان گم شده است و باید خود زحمت پیدا کردن راه یا سرنخ های درست را بیابد. زنی(لورا هرینگ) که تصاد کرده و زخم های بر بدن اش است، وارد خانه ای زنی مسن می شود. صاحب خانه از حضور وی بی اطلاع است و قصد سفر دارد. زن غریبه حافظه اش را  در اثر تصادف از دست داده است. در همین حال، یکی از بستگان پیرزن یعنی نائومی واتس، که بازیگری تازه کار است، به خانه ی او می آید و متوجه ی حضور لورا می شود. بتی(واتس) تلاش دارد به ریتا(لورا) برای بهبود حافظه اش کمک کند و در کنار او باشد.

در بخشی دیگر از ماجرا، یک کارگردان به نام کشر در دیدار با تهیه کننده خود با گرفتاری مواجه می شود و باید دستورات تهیه کننده را در فیلم خود بگنجاند اما کشر قبول نمی کند و بخاطر همین کارش را از دست می دهد. در ادامه گرفتارهای کشر لایه ای دیگر به خود می گیرد و متوجه می شود که همسر به او خیانت کرده و با فردی ناشناس در بستر خوابیده و… . شکل داستان لینچ خطی و هماهنگ باهم نیست ولی با نزدیکتر شدن به پایان اثر جاده مالهالند بسیاری از مجهولات ببینده، معلوم می شود ولی این احتمال وجود دارد که با یک بار تماشای اثر کل محتوای داستان را دریافت نکنیم. خشونت و بی ثباتی در این اثر لینچ حضوری ترسناک دارد. علاوه براین مایه های از «روانکاوی» همچون تفسیر یک رویا در هیجان انگیز کردن روند داستان نقش دارد.

تحلیل کامل Mulholland Drive | رمزگشایی فیلم جاده مالهالند به همراه تصاویر

• فیلم عصر طلایی Age of Gold (1930)

این اثر متعلق به لوئیس بونوئل است. کارگردانی که در حیطه سینمای سورئالیسم برای سینما دوستان، چهره ای شناخته شده و به یک معنی صاحب سبک است. بونوئل از تاثیرگذاران اصلی جنبش سورئال در سینما است و آثار بسیاری در این زمینه تولید کرده است. فیلم کوتاه، سگ آندلسی که به همراه سالوادور دالی است  یک اثر مرجع و ارزشمند در تاریخ سینمای سورئال در جهان است. بقیه آثار این کارگردان اسپانیایی همچون میل مبهم هوس، جذابیت پنهان بورژوازی و ملک الموت از عناصر سورئال سرشار است و امکان معرفی همه ی آنها در اینجا وجود ندارد.

با این حال، عصر طلایی را هم به یاری سالو ادور دالی نوشته اند. دو نفری که در حیطه سینما و هنر و ادبیات الهام بخش بسیاری در جهان بوده اند. فیلم عصر طلایی محصول سال 1930 است. مدت زمان فیلم تقریبا یک ساعت است.  درونمایه اثر، نقد طبقه بورژوا است و جامعه فئودالی و مناسبات نابرابرانه و ظالمانه ای که زندگی را برای اکثر مردم سخت و نفس گیر کرده است. با این حال، فیلم به روابط عاشقانه بی روح زن و مرد در جامعه بورژوا و نقد کلیسا و مذهب هم می پردازد و به کمک نمادها و نشانه های ریز و حساب شده آنرا به تصویر می کشد.

یکی از صحنه های سورئال این اثر حضور یک گاو روی تخت خواب مرد لجوج و سرکش فیلم است: انگار زن وی ربطی به شوهرش ندارد و رابطه های بین فرد، یک هیچ مطلق است. خیلی خلاصه و کوتاه، داستان عصر طلایی درباره این است که مردی از طبقه ثروتمندان ولی سرکش نسبت به آنها، در پی عشق­ورزی است اما شرایط عینی و واقعی ماجرا برای مرد با وجود ثروت و خوش تیپ بودنش فراهم نمی شود. ابر و باد و مه و فلک و خورشید در کارند تا مرد کام از رابطه نگیرد و مدام از ارتفاع به پایین سر بخورد… . لیا لیس و گاستون مدوت از بازیگران فیلم عصر طلایی لوئیس بونوئل هستند.

• فیلم خون مقدس (1989) Santa Sangre

این اثر را آلخاندرو خودوروفسکی کارگردانی کرده است. فیلم خون مقدس، محصول سال 1989 است. به طور کلی و خیلی خلاصه، داستان درمورد گذشته و آینده پسری  به نام فینکس است که در محیطی ناچندان مساعد رشد کرده است و از ناحیه  خانواده و مذهب با مشکلات عمیقی روبرو است. مادر فینکس میل به اعمال قدرت بر فرزند خود جهت ارضای نیازها و خواهش های درونی خود دارد… . در این اثر بازیگرانی همچون بلانکا گرا و گای استاکول و اکسل خودوروفسکی بازی می کنند. نکته مهم ماجرا خشونت و ترس شدیدی در «فرهنگ عامیانه» است که در اثر خون مقدس وجود دارد. توجه به عنوان این نکته را نشان می دهد که قرار نیست ببینده خیر خوبی و شادی و تازگی را به کمک دوربینی سورئال خودوروفسکی ببیند.

به نظر می رسد غیر منطقی نخواهد بود اگر این اثر را در ژانر وحشست و ترس را هم معرفی کنیم اما وحشتی که در خون مقدس حضور دارد از جنس روانشناسی و تاریخ یک مذهب است. به عبارتی معجونی از معنویت و شعر و عرفان و روان شناسی و خشونت به شکلی سورئال در آثار خودوروفسکی وجود دارد. در نقد سینمای تجاری و ذهنیت بازاری در سینما، خودوروفسکی زبانی تند و تیز دارد و معتقد است که اثری که بخاطر پول و تجارت، ساخته می شود اثری واقعی و هنری نیست و تنها به درد سرگرمی های لحظه ای می خورد. وی، در مصاحبه ای گفته « ستاره ها، سرطانی برای هنر هستند». عاج فیل و دزد رنگین کمان و ال توپو، از آثار دیگر همین کارگردان است.

• فیلم هشت و نیم (1963) Eight and a Half

 فیلم محصول سال 1963 و سیاه و سفید است. کارگردان اثر،  فدریکو فلینی است. بازیگرانی چون ماچلو ماسترویانی و کلودیا کاردیناله در آن نقش ایفا می کنند.  مدت زمان فیلم دوساعت و ربع. جز بهترین آثار تاریخ سینما محسوب می شود. اما فیلم هشت و نیم فلینی درباره­ی چیست؟ درباره­ی کارگردانی-گویدو- است که می­خواهد اثر بعدی­اش را بسازد ولی مشکلاتی دارد و بنا به دلایلی، به عقب  می­افتد. فیلم حکایت زندگی ماچلو ماسترویانی است که چرا هرچقدر تلاش می­کند ولی آنچه می خواهد عملی نمی شود. مشکل کار کجاست؟ گویدو -یعنی مارچلو ماسترویانی- در همان اول فیلم در ترافیک گیر می­کند ولی دوست دارد از روی همه­ی ماشین­ها به شکلی رویایی پرواز کند و یک راست به محل کار- تو بخوان دنبال لذت­هایش- برود. سورئالیسمی که در درام هشت و نیم وجود دارد ماهیتی روانکاوانه دارد. رویا و عناصرناهشیار در این اثر تلاش شده است واکاوی شوند.

• فیلم صدف و کشیش (1928) The Seashell and the Clergyman

مدت زمان این فیلم به نسبت بقیه آثاری که تاکنون معرفی شد، کمتر است: 40دقیقه. کارگردان این اثر ژرمن دولاک است. اثر محصول کشور فرانسه و در سال 1928 ساخته شده است. همانطور که از عنوان اثر پیداست ماهیتی مذهبی و دینی دارد و صحنه پردازی های سرشار از وهم و سرگیجه ی صدف و مرد روحانی (صدف و کشیش) ربط قوی به جهان مذهب دارند. فیلم درمورد مقاومت و میل یک کشیش نسبت به زیبایی اندام یک زن با پوششی رویایی است. روحانی برای رسیدن به زن زیبا دست به کارهای عجیبی می زند و … . فیلم تلاش دارد مفاهیم بنیادین روانکاوی فرویدی را به تصویر بکشد و به یک معنی می خواهد سینما را به عنوان اتاق رویاسازی و  تحلیل رویا معرفی کند.

جمع بندی و کلام آخر

بدیهی است که می توان به موارد بالا تعداد دیگری افزود مثل سال گذشته در مارین باد، آنتراکت، بازگشت به عقل و اماک باکیا و غیره. با این حال، در این نوشتار تلاش بر این بوده که مهم ترین کارگردانان سینمای سورئالیسم را نام ببریم و مختصری درباب درونمایه آثارشان، نکاتی بگوییم به این قصد و نیت که شاید علاقه و انگیزه ی در خواننده به سمت سینمای سورئال ایجاد کند.

*منابعی که به کمک نویسنده آمده است:
1- تاریخ سینما اثر دیوید کوک ترجمه آزادی ور
2- سورئالیسم در سینما اثر آدو کی رو ترجمه خلقی

نویسنده
فرمان رستمی

امیدواریم این مطلب براتون مفید واقع شده باشه
حتما در قسمت دیدگاه ، نظرات خودتون رو برای ما و مخاطبای ما کامنت کنید 

همچنین می تونید این مطلب رو از طریق سرویس های اشتراک زیر برای دوستان خود ارسال کنید

ممنون که تا پایان این مقاله همراه کاتشو بودید. شرکت فیلمسازی کاتشو با بهره گیری از روش های نوین و ابزارهای به روز، از پیشگامان عرصه تولید و تدوین فیلم می باشد. ساخت موشن گرافیک تبلیغاتی در مورد کالا و خدمات یک برند ، ساخت فیلم صنعتی برای کارخانه ها و مراکز تولیدی ، ساخت فیلم مستند با موضوعات متنوع ، ساخت کلیپ اینستاگرام برای پیج های بزرگ و کوچک و همچنین ساخت فیلم مراسم عروسی، تولد، سالگرد و … از مهم ترین و برترین خدمات این مجموعه هستند.