مواردی که در این مقاله مورد بررسی قرار می دهیم :
- درباره خلاصه داستان رمان جزیره گنج
- خلاصه ای بر سرگذشت مولف رمان ، رابرت لویی استیونسن
- درباره انیمیشن سیاره گنج
- تاریخچه دزدی دریایی و فلسفه دزدان دریایی
- تحلیل جامع تفاوت های انیمیشن و رمان
- مشاهده قسمتی از انیمیشن سیاره گنج (در انتهای مقاله)
مقایسه متنی و فرامتنی و بررسی میزان همسانی ها و ناهمسانی ها در ساحت زیبایی شناختی رمان و انیمیشن
«جزیره گنج» نام رمانی ماجراجویانه در بستر تماتیک سرگذشت دزدان دریایی است که توسط رابرت لویی استیونسُن نویسنده اسکاتلندی نوشته شده است. این رمان در سال 1883 به صورت کتاب به چاپ رسید. جزیره گنج را غالباً جزو آثار ادبیات کودک و نوجوان به حساب میاورند و منتقدان آن را به خاطر توصیف استادانه نویسنده از شخصیتها و رویدادها و فضای داستان، ستوده اند.
این کتاب بارها به روی صحنه تئاتر و پرده سینماها رفته و از محبوبیت خاصی به ویژه نزد نوجوانان، برخوردار است. به طوری که تاکنون بیش از 30 اقتباس سینمایی، تئاتری و تلویزیونی از روی این اثر ساخته شده است. این کتاب تأثیر بسیار زیادی بر عامه مردم در رابطه با موضوع دزدان دریایی بر جای گذاشت است.
از جمله این تاثیرات می توان به وجود عناصری همچون کشتی های بادبانی، نقشه مشخص شده با علامت X ، جزایر گرمسیری و دریانوردان یکپایی که یک طوطی را بر شانه خود حمل میکنند اشاره داشت. «سیاره گنج» یک فیلم انیمیشن آمریکایی در سبک علمی–تخیلی و موزیکال به کارگردانی ران کلمنتس و جان ماسکر است که در سال 2002 منتشر شد و توانست نامزد اسکار بهترین انیمیشن سینمایی آن سال شود. این انیمیشن از رمان «جزیره گنج» با تغییرات بسیار اقتباس شده بود.
سیاره گنج را پر خرج ترین انیمیشن سنتی تاریخ می دانند که با بودجه عظیم 140 میلیون دلار ساخته شد اما علی رغم فروش زیاد بیش از صد میلیون دلاری، نتوانست از نظر تجاری موفق شود. کمپانی سازنده این انیمیشن، والت دیزنی بود که چهل و سومین انیمیشن خود را تولید و توزیع می کرد. «سیاره گنج» دومین اثری بود که قصه رابرت لویی استیونسن را به جای دریا، در فضا و سیارات دیگر روایت می کرد. پیش از آن، فیلم ایتالیایی «جزیره گنج بیرون از فضا» با همین رویکرد ساخته شده بود.
خلاصه داستان رمان جزیره گنج Treasure island
جیم هاوکینز، پسر بچه ای خوش قلب است که به همراه پدر و مادرش یک مسافرخانه و رستوران را اداره می کنند. با آمدن دریانورد پیری به نام بیل بونز به مسافرخانه، زندگی آرام آن ها دستخوش تغییر می شود.
آن ها متوجه می شوند که بیل بونز یک نقشه گنج دارد؛ گنجی که در یک جزیره پنهان شده. جیم به همراه دوست خانوادگی شان دکتر لیوزی با استخدام یک ناخدا و کشتی، قصد دارند به جزیره بروند و گنج را تصاحب کنند. در نزدیکی جزیره، جیم متوجه توطئه خدمه کشتی که دزدان دریایی هستند می شود و دوستانش را آگاه می کند.
با ورود آن ها به جزیره، التهاب زیادی درباره یافتن گنج رخ می دهد زیرا خدمه کشتی نیز به دنبال تصاحب کل گنج و کشتن جیم و دوستانش هستند. در نهایت با هوشمندی جیم و دکتر لیوزی، گنج یافته می شود و آن ها می توانند در تصاحب گنج، دزدان دریایی را شکست دهند و بعد از بازگشت به خانه ثروتمند می شوند. انیمیشن نیز در کلیات، داستانی مشابه رمان دارد هرچند تفاوت های زیادی در جزئیات از جمله شخصیت ها، فضای داستان و خصوصیات زمانی-مکانی با رمان دارد.
سوالات پیش رو :
- مشترکات ایدئولوژیک در ساحت اندیشه دو اثر چیست؟
- مهمترین تمایز دو متن از نظر فرمال چیست؟
برای فهمیدن این دو اثر، ابتدا به بررسی خلاصه وار زمانه مولف ها می پردازیم:
رمان جزیره گنج Treasure island – خلاصه ای از زمانه و سرگذشت مولف رمان ، رابرت لویی استیونسن
رابرت لویی استیونسن رمان نویس و سفرنامه نویس اسکاتلندی در قرن نوزدهم بود که عمدتا به خاطر رمان «دکتر جکیل و آقای هاید» شناخته می شود. او بیست و ششمین نویسنده تاریخ از حیث میزان ترجمه شدن آثار است!
استیونسن در دوران قدرت ملکه ویکتوریا زندگی میکرد، یعنی در زمانی که بریتانیا در اوج انقلاب صنعتی و گسترش مستعمرات قرار داشت. خانواده و خاندان او مشاغلی غیر مرتبط با ادبیات داشتند. از آنجایی که او بیماری مزمن ریوی داشت، در کودکی از او پرستاری میکردند و زمان زیادی را صرف خواندن داستان ها و اشعار ادبی از نویسندگانی مثل جان بانیان میکرد. همین عامل باعث علاقه او به نویسندگی شد.
استیونسن در کتاب شعر کودک «یک باغ شعر برای بچه ها» یکی از بخش ها را با تاثیر از دوران کودکی و بیمار بودن خودش سرود و به پرستارش تقدیم کرد. او نیز مانند بعضی اعضای خانواده، در دانشگاه مهندسی خواند. دوران تحصیل او به دلیل بیماری لطمه میخورد و او مدام مکان زندگی خود را عوض می کرد؛ به همین دلیل نیز به نگارش سفرنامه علاقه مند شد.
اولین بارقه های فعالیت ادبی برای او با سفرهایی که به بلژیک و فرانسه داشت شکل گرفت. پسر عموی او نیز در این امر مشوقش بود و این چنین بود که او با نوشتن سفرنامه فعالیت ادبیاش را آغاز کرد. آثار او البته متنوع است، مثلا داستان جنایی و ترسناک «مرده دزد» که به ماجرای واقعی دو قاتل می پردازد که جنازه ی مقتولان را به یک پزشک آناتومیست میفروختند.
یا رمان تاریخی و ماجراجویانهی «پیکان سیاه» که ماجرای زندگی یک شوالیه را در زمان جنگ رز ها روایت میکند. رمانی که مایه های رومانتیک و عدالت خواهانه داشت. جنگ رز ها نیز یک منازعه داخلی در بریتانیا بود. ویلیام ارنست هنلی منتقد ادبی و نویسنده مشهور، منبع الهام کاراکتر بسیار مهم لانگ جان سیلور در «جزیره گنج» بود. استیونسن در حلقه های ادبی به همراه نویسندگانی مثل لزلی استیون، اندرو لنگ و ادموند گوسه فعال بود.
درباره انیمیشن سیاره گنج Treasure Planet
پروسه ساخت انیمیشن بسیار پیچیده است و به همین دلیل، تعیین مولف برای آن، ساده نیست. ران کلمنتس در ابتدا ایده تلفیق داستان جزیره گنج را با یک تم فضایی به کمپانی مطرح کرد. کمپانی والت دیزنی ابتدا (در دهه هشتاد میلادی) این ایده را رد کرد؛ زیرا اطلاع داشت که همان زمان، کمپانی پارامونت می خواهد فیلمی مشابه بسازد. ران کلمنتس و همکار همیشگی اش جان ماسکر، در آن مقطع به سراغ ساخت انیمیشن «پری دریایی کوچولو» رفند.
سال ها بعد، موقعیت ساخت سیاره گنج فراهم شد و این دو مولفان این انیمیشن هستند. یکی از علل گران شدن تهیه این انیمیشن، جاه طلبی مولفان برای بهتر ساخته شدن آن بود؛ مثلا کلمنتس اعلام کرده بود که برای این انیمیشن، نما های پر حرکتی مثل فیلم های استیون اسپیلبرگ و جیمز کامرون می خواهد.
کلمنتس گفته بود که می خواهد یک انیمیشن فضایی زنده تر و پویاتر از دیگر آثار بسازد؛ با صحنه های اکشن هیجان انگیز و لباس های فضانوردان که وجه رومانتیک رمان را کمرنگ کند. در انیمیشن حتی پس زمینه برخلاف سوژه ها و شخصیت ها، سه بعدی است. این عوامل باعث شد که پروسه ساخت این اثر چهار سال و نیم به طول انجامد.
در نسخه اولیه فیلمنامه قرار بود که جیم هاوکینز در میانسالی، قصه کاپیتان فلینت را با فلش بک به صورت اول شخص روایت کند اما تیم نگارش فیلمنامه از این تصمیم منصرف شدند برای اینکه لحن اثر را بیش از حد جدی و دارک می کرد. راب ادواردز، یکی از فیلمنامه نویسان این انیمیشن گفته بود که چالش جدی آن ها، تغییر دادن فضای کلی رمان بوده است. آن ها می خواستند رمان را مدرن و هیجان انگیز تر کنند. سفینه های کشتی مانند و فلزی و به تصویر کشیدن فضا، از جمله مصادیق این امر بود.
تغییرات انیمیشن سیاره گنج نسبت به رمان جزیره گنج
در سیاره گنج تغییراتی در شخصیت پردازی رخ داده که عمدتا حول افزودن بر بار طنز و هیجان اثر بوده. مثلا شخصیت اسکوایر و دکتر لیوزی ادغام می شوند در شخصیت دکتر داپلر. دکتر لیوزی یک پزشک و وکیل بریتانیایی اشراف زاده بود، اسکوایر نیز یک مرد ورزیده و قوی هیکل بود. فیلمنامه نویسان، در شخصیت دکتر داپلر تقریبا هیچ نکته ای از منابع الهام نگرفته اند؛ زیرا داپلر یک ستاره شناس دست و پا چلفتی است که از کلیشه «دانشمند احمق» پیروی می کند؛ شبیه او را در شخصیت پروفسور تورنسل در تن تن دیده ایم.
داپلر شخصیتی کمیک دارد که لحن انیمیشن را از جدیت خارج می کند. درباره شخصیت اصلی یعنی جیم هاوکینز نیز تغییراتی رخ داده؛ به تصریح راب ادواردز، جیم در فیلمنامه سیاره گنج یک نوجوان پر جنب و جوش و دردسرساز است که خلاء نداشتن پدر را بسیار حس می کند و این موضوع در فیلمنامه اهمیت چشمگیر دارد، در حالی که در رمان، جیم کودکی سر به راه و بچه مثبت است! در فیلمنامه شخصیت جیم عملگراتر و محوری تر از رمان است. فیلمنامه نویسان سن جیم را نیز بیشتر کردند و ساکت و بی اراده بودن جیم در انیمیشن از بین رفت.
بررسی اهمیت و خواستگاه رمان جزیره گنج Treasure island
کتاب مفقود النویسنده بریتانیایی «شرح حال دزدان دریایی» باعث خلق الگو هایی مثل دزد دریایی تک چشم، نقشه گنج، گنج های مدفون، دزدان دریایی با پای چوبی و ماجرا های ملوانی دوران استعمار در ادبیات کلاسیک جهان شد. رابرت لویی بالفور استیونسن از این کتاب تاثیر پذیرفت. هرچند خودش هم در کلیشه سازی این الگو ها موفق و نامدار است.
همچنین رمان مشهور رابینسون کروسو اثر دانیل دفو که دهه ها قبل از جزیره گنج منتشر شد، احتمالا در ارائه الگو های مشهوری مثل جزیره تک افتاده گرمسیری، قابل و بقا در طبیعت، دریانوردی در دوران استعمار و… به استیونسن کمک کرده است.
البته در رابینسون کروسو، تاکید و ارجاعی به دزدان دریایی به چشم نمیخورد. در بررسی خواستگاه تاریخی اتفاقات رمان، دزدی دریایی باستانی حدود 75 سال پیش از میلاد مسیح ثبت شده است. برای مثال در یکی از گزارش ها و اخبار تاریخی آورده اند که قبل از اینکه ژولیوس سزار امپراتور روم شود، توسط دزدان دریاییِ کیلیکیه (سیسیلی) اسیر شد. او به عنوان گروگان به مدت 6 هفته در جزیرهای کوچک نگه داشته شد تا رومی ها پولی را برای آزادیاش پرداخت کنند. سزار بعد از اینکه آزاد شد، با گروهی از سربازان به آنجا برگشت و همه آنان را کشت.
تاریخچه دزدان دریایی – دزدی دریایی کلاسیک
دزدی دریایی کلاسیک از زمانی شروع شد که کشورهای استعمارگر به فکر استخراج منابع از آمریکا افتادند. عده زیادی از ملوانان آن زمان برای سود بیشتر به دزدی دریایی روی آوردند. تعداد زیادی از دزدان دریایی را نظامیان فراری و یاغیان متمرد تشکیل می دادند. در آن زمان فرماندهان ارتش نیز خود در خفا به دزدی دریایی مشغول بودند. به نظر میرسید که دزدان دریایی خود از هیچ قانونی اطاعت نمیکنند اما آنان نیز قوانینی برای خود داشتند.
پس از کشف قاره آمریکا، یک مثلث تجاری بسیار فربه در اقیانوس اطلس شکل گرفت. اروپاییان از اسپانیا و بریتانیا و فرانسه، به طرف آمریکا کوچ می کردند و در نتیجه کاروان های دریایی بزرگی از بازرگانان به وجود آمد که یا از آفریقا برده و کتان به آمریکا میبردند و یا از اروپا به طرف آمریکا مهاجرت میکردند.
در همین زمان وسوسه راهزنی دریایی، دریانوردان باتجربه را تحریک کرد و به مدت هشتاد سال، دزدی دریایی بسیار شایع شد.کار آنقدر رایج شده بود که دزدان دریایی در منطقه جامائیکا کشوری به نام «جمهوری دزدان دریایی» تشکیل دادند و در آنجا با قوانین مخصوصی اقامت داشتند و منابع را میان خود تقسیم میکردند!
دزدان دریایی قوانینی داشتند که کمک میکرد نزاع روی عرشه به حداقل برسد. مثلا آنها، شرط بندی در کشتی را ممنوع کرده بودند، هر گونه نزاع و دعوایی توسط یک داور و با شمشیر پاسخ داده میشد. برای امنیت نیز، هرکس از کشتی خارج میشد به قصد پناهندگی در یک مملکت یا صلح با کشتی های دیگر، ملوانان هم قسم می شدند که اگر بعد ها او را دیدند بکشند. دزدان دریایی قانون داشتند که در هر راهزنی، غنائم به دست آمده بین تمام سرنشینان کشتی به طور مساوی تقسیم شود و هرکس تقلب کند کشته میشد.
فلسفه دزدان دریایی – نمادشناسی و پرچم دزدان دریایی
پرچم دزدان دریایی در قسمت آمریکا و اروپا بیشتر از نشان یک جمجمه دو استخوان یا یک جمجمه و دو شمشیر بوده است. اما در قسمت های آسیایی و به خصوص در جزایر استوایی همچون بخش سنگاپور این پرچم ها به نمادهای خانوادگی هم تغییر می یافتند و حتی در برخی از پرچمها نشانه هایی مثل ماهی و اژدها هم وجود داشت. در برخی موارد نیز دزدان پرچم های دروغین را درست می کردند.
جالی راجر اسمی است برای اشکال متنوع پرچم که معرف خدمه و سرنشینان کشتی است که به آن کشتی دزدان دریایی گفته می شود. این پرچم امروزه به شکل استخوان هایی با ترکیب X شکل و جمجمه انسان در زمینه ایی سیاه رنگ مورد توجه است. این طرح توسط بسیاری از دزدان دریایی مانند کاپیتان «ادوارد انگلند» و «جان تی لر» مورد استفاده قرار می گرفت. بعضی از پرچم ها شامل ساعت شنی هم می شد.
بقیه سمبل ها نشان دهنده مفهوم مرگ در قرون 17 و 18 اروپا بود. طبق شواهد این پرچم ها برای ترساندن طعمه های دزدان دریایی و تسخیر کشتی بدون درگیری استفاده میشد. پیامی که این پرچم داشت نشان دهنده شروع درگیری خونین و مواجهه با انسانهایی یاغی و قانون شکن بود. از زمانی که قدرت دزدان دریایی افول کرد، نیروهای جنگجوی بسیاری از این سمبل استفاده کرده اند.
در طراحی استخوان ضربدری نوعی در حالتی که نشان دهنده نوعی نشان یا پرچم پیروزی است، نسبت دادن و مورد توجه قرار دادن صفات درنده خویی دزدان دریایی به چشم می خورد. اولین نشانه و مورد ثبت شده استفاده از استخوان ضربدری و جمجمه مربوط میشود به ششم دسامبر سال 1687 که به جای نصب بر روی کشتی در خشکی دیده شده است. پرچم سیاه پنج سال قبل از اینکه اسم جالی راجر عمومیت پیدا کند شناسایی شد.
بررسی تاریخچه پرچم دزدان دریایی
بر اساس دستاوردهای امروزی تخمین زده می شود که کاپیتان مارتل در سال 1716 ، ادوارد تیچ، چالز وین و ریچارد ورلی در سال 1718 و هاول دیویس در سال 1719 از پرچم سیاه استفاده کرده اند. در بعضی منابع فرعی اولین ترکیب زمینه سیاه، استخوان ضربدری و جمجمه در سال 1700 توسط «امانوئل وین» گزارش شده است. با پایان گرفتن جنگ داخلی اسپانیا در سال 1714 تعدادی از کشتی های تجاری مسلح به کشتی دزد دریایی تبدیل شدند.
همه از پرچم های سرخ و سیاه استفاده می کردند اما طرح هایی اختصاصی هم به آن اضافه می کردند. برای مثال ادوارد انگلند از سه پرچم استفاده می کرد، پرچمی سیاه رنگ که به تیرک اصلی می آویخت و به تیرک جلوی کشتی نمونه قرمز رنگ را استفاده می کرد و به عنوان نشان و افتخار پرچم ملی انگلستان را مورد استفاده قرار میداد.
معرفی چند دزد دریایی مشهور
ناخدا جان راکام یا کالیکو جک در جوانی کشته شد و تابعیت هیچ مملکتی را نداشت. او به دلیل پوشیدن لباسی از جنس چلوار به «چلواری» شهرت داشت، پرچم مخصوص او همان اسکلت مشهور دزدان دریایی به همراه دو شمشیر متقاطع بود. ویژگی برجسته کالیکو جک، استفاده از خدمه مونث و همکاری با دزدان دریایی زن بود. بارتولومئو روبرتز با اصالت بریتانیایی (ولزی) یکی از دزدان دریایی ثروتمند و شناخته شده بود و نام مستعار بارت سیاهدل را داشت.
او به کشتی های غرب آفریقا حمله میکرد. تخمین میزنند که حدود 900 کشتی را غرق کرده است! در نهایت او به دست نیروری دریایی انگلستان با گلوله سربی تپانچه کشته شد. چارلز وین نیز تابعیت هیچ مملکتی را نداشت به کشتی های فرانسوی دستبرد می زد و در نهایت اعدام شد.
استید بونت که پیش از دزدی دریایی ، ثروتمند بود و به همین دلیل به جنتلمن دزدان دریایی مشهور است، او نخستین کسی بود که جمهوری دزدان دریایی را تأسیس کرد. ادوارد تیچ ملقب به ریش سیاه یک دزد دریایی بدنام بریتانیایی که در دریای کارائیب فعالیت میکرد و توسط کشتی های سلطنتی بریتانیایی کشته شد و رابرت مینارد سر او را از دماغه کشتیاش آویزان کرد. او منبع الهام برای فیلم دزدان دریایی کارائیب و بازی اساسین کرید بود. معمولا دزدان دریایی عمر چندان بلندی نداشتند.
آن ها به دلیل حرکت سریع از عرشه به داخل کشتی و برعکس که عملکرد تطابق در چشم را طولانی میکند، از چشم بند استفاده میکردند. بنابراین دلیل استفاده آن ها از چشم بند، کوری چشم نبود بلکه آن ها می خواستند که مردمک چشمشان با تنگ و گشاد شدن مداوم آسیب نبیند و از طرفی سوی چشمانشان پس از ورود ناگهانی از نور به تاریکی، کم نباشد.
دوران طلایی دزدی دریایی
از 1650 تا 1730 هشتاد سال به دلیل رونق دریانوردی و طمع استعمارگران، دزدی دریایی رایج شد. جرقه این جریان با کشف قاره آمریکا توسط کریستوف کلمپ زده شد. دوران طلایی دزدی دریایی، سه دوره دارد:
- بوکانیر که مرتبط است با حملات دریانوردان فرانسوی و بریتانیایی به مواضع مستعمرات اسپانیا
- حملاتی در آمریکا و حملاتی به کمپانی های هند شرقی از مسیر اقیانوس هند و دریای سرخ
- در هنگام گسترش مستعمرات اسپانیا، ملوانان بی کار فرانسوی و بریتانیایی، به غرب آفریقا و شرق آمریکای شمالی حمله میکردند. کتاب «تاریخ عمومی دزدان دریایی» از چارلز جانسون به این دوران پرداخته است.
نهایتا با امضای قرارداد آترچت میان قدرت های اروپایی، اقیانوس توسط یک نیروی دریایی متعهد و گسترده حفاظت میشد و به همین دلیل بساط دزدی دریایی کلاسیک، به مرور برچیده شد. یکی از دلایل دفن کردن گنج ها توسط دزدان دریایی، پس از پیمان آترچت ایجاب شد، زیرا آن ها نمی خواستند دست کسی به گنیجینه شان برسد حتی پس از مرگ!
این فکت تاریخی منبع الهامی شد برای استیونسن در جزیره گنج. در رمان می خوانیم که ناخدا فلینت، گنج بزرگش را دفن کرد و اجازه نداد که هیچکس از مکان دقیق آن اطلاع پیدا کند. او حتی نمی خواست که پس از مرگش نیز دست کسی به آن گنج برسد.
داستان جزیره گنج
تاریخ وقوع قصه جزیره گنج، در سال 1760 قید شده که با پایان دوران طلایی دزدان دریایی مطابقت دارد. لانگ جان سیلور، ناخدای دزدان دریایی یک شخصیت جریان ساز است که یک چشم بند دارد، چاق است، تپانچه و شمشیر دارد، دندان های زرد و با فاصله به دلیل بیماری اسکوربوت دارد، دوربین تک چشم و طوطی سخنگو دارد، با پای چوبی. او شوخ، وقیح، هوشمند ولی خوش قلب است در عین حال طماع است و همه چیز را با سود و زیان خود میسنجد.
یکی از شاهکار های ادبیات جهان «موبی دیک» برای کاراکتر قهرمانش یعنی کاپیتان اهب از لانگ جان سیلور الهام گرفته است. تن تن نیز در قسمت «راز کشتی اسب شاخدار» و «گنج راکهام» احتمالا تحت تاثیر الگوی های جزیره گنج بوده است.
تحلیل تفاوت های متنی دو اثر انیمیشن سیاره گنج و رمان جزیره گنج
در آغاز باید تاکید کرد که اولین تفاوت چشمگیر بین انیمیشن و رمان، بستر مکانی-زمانی این دو اثر است. در رمان، استیونسن یک فضای کاملا رئالیستی و تاریخی درباره دوران رواج دریانوردی قرن هجدهمی می سازد. تاکید نویسنده درباره سال رخداد رمان و مکان ها به همین دلیل است. در تصویرگری رمان نیز، شخصیت ها با لباس های تاریخی ترسیم شده اند که هویت مشخصی به آن ها داده است.خوراکی ها (بشکه سیب، گوشت بز کوهی نمک زده، پنیر، بیسکوئیت های بادوام، کنیاک و رم) با تاریخ ملوانی هم خوانی دارد.
اسلحه ها (شمشیر، تپانچه و توپ کشتی) به همراه قایق ها و کشتی بادبانی از جمله مصادیق پیروی فضاسازی نویسنده از واقعیت های تاریخی است. در انیمیشن اما، اصل بر تلفیق فضای مکانی-زمانی قرن هجدهمی با یک آینده نامعلوم با رواج روبات ها، سفر های فضایی و موجودات فضایی می باشد. مشابه این تلفیق را جورج لوکاس در ساب ژانر «اپرای فضایی» در فرانچیز «جنگ ستارگان» انجام داده بود. چنین تلفیق هایی در ژانر علمی-تخیلی رایج است.
بررسی فرق بین انیمیشن سیاره گنج و رمان جزیره گنج
تفاوت چشمگیر دوم، طبع طنز و کمیک انیمیشن در قیاس با رمان است. مولفان انیمیشن، بسیاری از جزییات رمان را به نفع شوخ طبعی انیمیشن تغییر داده اند. مثلا سه شخصیت در انیمیشن داریم که نسخه اصلی، به شدت اگزجره و اغراق آلودی از شخصیت های مرجع در رمان هستند: مورف، بن گان و دکتر داپلر (لیوزی)
مورف در رمان تقریبا هیچ نقشی ندارد و صرفا یک طوطی سخنگوست که جان سیلور آن را در اختیار دارد و یکی از ویژگی های منحصر به فرد جان سیلور است که بعد ها در آثار مرتبط با دزدان دریایی این ویژگی (داشتن یک طوطی بر روی شانه) تکرار شد. این طوطی در رمان نه تنها روی داستان کوچکترین تاثیری ندارد بلکه حتی وجودش در رمان فراتر از آکسسوار صحنه نیست و ابدا تبدیل به یک شخصیت حتی مکمل نمی شود.
در انیمیشن اما، مورف یک موجود فضایی عجیب است که می تواند خودش را به شکل هر چیزی در مقایس کوچک در بیاورد! حرف نمی زند اما باهوش و شیطان است. مورف موجودی صورتی و بی شکل است که جسمی خمیری شکل دارد. او متعلق به جان سیلور است و به نوعی محرم اسرار اوست که با آمدن جیم هاوکینز به کشتی، به جیم نیز علاقه مند می شود؛ تا جایی که در نهایت از جان سیلور جدا شده و نزد جیم هاوکینز می رود.
جزیره گنج یا سیاره گنج ؟ تحلیل تفاوت های ساختاری دو اثر
مورف به دلیل شوخی ها و شیطنت هایش، به لطافت انیمیشن می افزاید. مثلا یکی از شیطنت های او این است که خودش را به شکل بن گان در می آورد و جیم را می خنداند یا در جای دیگر پس از یک نزاع، خودش را به شکل یکی از خدمه خبیث کشتی در می آورد و او را مسخره می کند.
اما مورف صرفا نمک انیمیشن نیست بلکه در یکی از گره های مهم داستان در فیلمنامه نقش محوری دارد؛ او که بسیار به جیم هاوکینز نزدیک شده، در نزاعی بین جان سیلور و جیم هاوکینز بر سر دست یافتن به نقشه گنج، خودش را به نقشه می رساند و آن را تصاحب می کند. سپس در کشاکش سیلور و جیم برای برداشتن نقشه، آن را در لا به لای طناب ها می اندازد.
جیم هاوکینز، نقشه را پیدا می کند و فرار می کند، در حالی که پس از فرار از کشتی، می فهمد که مورف خودش را به شکل نقشه درآورده و جیم در اصل مورف را تصاحب کرده است! این واقعه مقدمه ای می شود برای بازگشت پر از تعلیق جیم هاوکینز به کشتی و نزاع او با یکی از خدمه خبیث کشتی که مشابه آن در رمان نیز آمده است ولی علت رفتن جیم هاوکینز با انیمیشن فرق دارد.
در رمان، علت رفتن جیم به کشتی، صرفا خارج کردن اختیار کشتی از دست دزدان دریایی است در حالی که در انیمیشن، هدف جیم (یافتن نقشه گنج) بسیار مهیج تر و پردردسر تر است. فیلمنامه نویسان، چالش های بیشتری برای جیم هاوکینز در قیاس با رمان ایجاد کرده اند.
تفاوت بعدی در شخصیت بن گان وجود دارد. بن گان در رمان یک پیرمرد نسبتا ناتوان است که در گذشته همچون جان سیلور، جزو خدمه کشتی ناخدا فلینت بوده و به دزدی دریایی اشتغال داشته است. او به دلیل طمع به جزیره آمده تا بدون نقشه، گنج را پیدا کند و بعد از چند سال موفق شده، اکنون نیز از ترس جان سیلور می خواهد به جیم هاوکینز کمک کند.
بن گان در رمان، کاملا جدی و مادی است. پیچیدگی و خلاقیت خاصی در ویژگی هایش وجود ندارد. بن گان در انیمیشن به شدت متفاوت است؛ او یک روبات دست و پا چلفتی و خنگ است که مدت ها خدمتکار ناخدا فلینت بوده و تنها کسی است که از راز گنج خبر دارد. به همین دلیل، ناخدا فلینت، حافظه او را از سرش جدا کرده.
او مدت هاست که در جزیره سیاره گنج است. ویژگی متمایز بن گان در انیمیشن این است که او بسیار موقعیت های کمیکی ایجاد می کند؛ مثلا علی رغم اینکه جیم به او می گوید که بلند حرف نزند تا دزدان دریایی آن ها را پیدا نکنند، بن گان بلند بلند حرف می زند!
یا در هنگامی که جیم او را فرستاده تا توپ خانه لیزری کشتی را از کار بیندازد، آن قدر سیم ها را جا به جا می کند که تعلیقی برای درگیری بین جیم و یکی از خدمه خبیث کشتی رخ می دهد و لحظات خنده داری به خاطر دیوانه بازی بن گان خلق می شود. روبات بودن بن گان نیز، با ساب ژانر «اپرای فضایی» در انیمیشن هم خوانی پیدا می کند و نشان دهنده استقلال کامل نویسندگان انیمیشن نسبت به رمان می باشد.
تفاوت های شخصیت ها در دو اثر انیمیشن سیاره گنج و رمان جزیره گنج
سومین شخصیتی که نسبت به رمان تفاوت جدی دارد، دکتر داپلر است که حتی نامش با شخصیتی که در رمان داریم فرق می کند. همان طور که پیشتر در همین تحقیق آوردم، داپلر نسخه ادغام شده اسکوایر و دکتر لیوزی است. داپلر یک سگ است که به صورت آدم نما به تصویر کشیده شده است. تنها اشتراکش با شخصیت های مرجع، دهن لق بودنش مانند اسکوایر و دکتر بودنش مانند دکتر لیوزی است؛ وگرنه داپلر شباهت چندانی به مرجع خود ندارد. دکتر داپلر نیز مثل مورف و بن گان، در جهت طنز کردن لحن انیمیشن تغییر کرده است.
برای مثال در سکانس ورود جیم و دکتر به کشتی، داپلر یک لباس فضانوردی خنده دار به تن دارد در صورتی که طبق منطق درام، هیچ ضرورتی برای پوشیدن لباس دست و پاگیر فضانوردی وجود ندارد. در همان سکانس، پس از آنکه ناخدا آملیا به او می گوید که در هنگام شتاب گرفتن کشتی (سفینه) محکم بایستید، او به ناخدا دهن کجی می کند ولی بلافاصله بعد به شکل مفتضحانه ای به دیوار برخورد می کند! از این دست موقعیت های کمیک توسط با حضور دکتر داپلر فراوان است.
دهن لقی دکتر داپلر که گفتم از اسکوایر در رمان به ارث رسیده، در سکانس ورود داپلر به کشتی دیده می شود. آنجاست که داپلر موقع معرفی جیم هاوکینز به ناخدا آملیا، داشتن نقشه گنج را لو می دهد و ناخدا آملیا به او تذکر می دهد. جدیت و قوی بودن پراتیک در دکتر لیوزی و اسکوایر با دکتر داپلر قابل قیاس نیست. دکتر لیوزی در رمان از همان ابتدا با اسب به رستوران می آید و در اولین دیدار با بیل بونز، او را تهدید می کند. این صلابت و روحیه سلحشوری به هیچ عنوان در داپلر وجود ندارد.
تحلیل کاراکتر های داستانی انیمیشن سیاره گنج و رمان جزیره گنج
داپلر در همان سکانس آغازین حضور داپلر در انیمیشن، او از یک دختر بچه فضایی موقع غذا خوردن می ترسد. یعنی انیمیشن و رمان از همان ابتدا درباره این شخصیت رویکرد متفاوتی دارند. فقدان عملگرایی و قوت و صلابت در داپلر که با شلختگی او همراه است، یک اهمیت دراماتیک در انیمیشن دارد؛ اینکه بار اصلی درام در انیمیشن را بر دوش جیم هاوکینز و بعد ناخدا آملیا می گذارد.
در رمان جیم چندان سلحشوری و عملگرایی از خود نشان نمی دهد، به جز در سکانس ورودش به کشتی در حالی که در انیمیشن تقریبا تمام ابتکار عمل ها و حل کردن گره ها به دست او انجام می شود که در جهت قهرمان سازی های مرسوم در هالیوود است.
مولفان انیمیشن با کاستن از اهمیت محوری دکتر، جیم را برجسته کرده اند. در جهت کمیک کردن انیمیشن، عناصر زیادی وجود دارند. مثلا کاراکتر های فضایی انیمیشن عمدتا باعث خلق کمدی شده اند. بیشتر خدمه کشتی چنین کارکردی دارند؛ هیکل هایی درشت دارند در حالی که رفتار و حرف هایشان پر از بلاهت است. یکی از خدمه حتی زبانی ناهنجار و خنده دار دارد و موقع خواب، صدا های غیر عادی در می آورد. همین تنوع موجودات فضایی، در رستوران هاوکینز ها نیز دیده می شود.
در تفاوت های رمان و انیمیشن، غیر از تغییراتی که به نفع کمدی و شوخ طبعی انجام شده، دو دسته تغییرات عمده دیگر نیز داریم؛ نخست تغییرات چشمگیری که برای خلق دنیای مکانی-زمانی انیمیشن انجام شده و دوم تغییراتی که در جهت هیجان بیشتر و افزودن بر بار دراماتیک و تصویری انجام شده اند. برای خلق جهان اثر در انیمیشن، جزییات بسیاری وجود دارد.
تحلیل انیمیشن سیاره گنج و رمان جزیره گنج – Treasure Island or Treasure Planet
در همان ابتدا، فضای بیکرانی پر از ستاره و سفینه هایی با موتور های روشن شعله ور در حالی که شبیه کشتی هستند، با خدمه ای که چهره موجودات فضایی را دارند ولی لباس های قرن هجدهمی بر تن دارند، دلالت بر تلفیق دو فضا و دو مکان-زمان دارد. هر چه می گذرد، نشانه های این تلفیق بیشتر به چشم می خورد.
مثلا کتابی که جیم در آن قصه ناخدا فلینت را می خواند، ظاهری شبیه به کتب با جلد سنگی قدیمی دارد ولی تصویر را همچون کامپیوتر های فیلم های علمی-تخیلی به صورت سه بعدی و برجسته به فضای اتاق می آورد.
در سکانس معرفی شخصیت ها در رستوران، موجودات فضایی در حالی به تصویر کشیده شده اند که لباس های قرن هجدهمی بر تن دارند. معماری رستوران نیز ما را به یاد دوران استعماری اروپا می اندازد ولی مثلا مادر جیم گردن بندی دارد که ظاهری مشابه با گردن بند های قدیمی اروپایی دارد ولی می تواند تصویر درون خود را مثل یک پردازشگر پیشرفته به بیرون به صورت سه بعدی منعکس کند و فیلم پخش کند. از طرفی پنجره رستوران دارای پرده ای است که علی رغم شباهت به آکسسوار دوران قدیم، ولی تصویر دلبخواهی را می تواند مثل یک تلویزیون پخش کند.
سلاح های ملوانان از همین الگو پیروی می کند، ظاهری مشابه با تپانچه ها و سلاح های باروتی قدیمی دارد ولی لیزر شلیک می کند! توپ خانه کشتی نیز ظاهری مشابه با توپ های قدیمی دارد ولی گلوله لیزری شلیک می کند و بن گان برای از کار انداختن آن، سیم های دستگاه الکترونیکی کشتی را جدا می کند.
جاذبه مصنوعی در کشتی نیز مکانیزمی الکترونیکی و پیشرفته دارد. بادبان ها ظاهری شبیه به بادبان کشتی های آن زمان دارد ولی در اصل سلول های خورشیدی برای تامین سوخت کشتی هستند. حتی غذا ها در انیمیشن غیر عادی و فانتزی هستند.
مثلا در رستوران، مادر جیم برای موجودات فضایی غذای عجیبی مثل خوراک کرم های خاکی آماده می کند. یا غذای دکتر داپلر خوراک ماهی با عصاره خاک تازه است! در سفینه (کشتی) درون سوپی که جان سیلور می پزد و برای دکتر داپلر می ریزد، یک چشم درسته وجود دارد!
جالبتر و ظریفتر، بشکه ایست که جیم هاوکینز درون آن پنهان می شود. در رمان، این بشکه محتوی سیب است. در حالی که در انیمیشن، میوه های عجیبی درون بشکه است که پوست بنفش و گوشت صورتی و آبی سرخ دارد! همه این موارد در جهت فانتزی کردن جهان اثر در راستای ساب ژانر «اپرای فضایی» است.
بررسی جزئیات شخصیت های انیمیشن سیاره گنج
شخصیت لانگ جان سیلور که در رمان توسط بیل بونز، دریانورد یک پا نامیده می شود، در انیمیشن توسط بیل بونز، آدم مکانیکی نامیده می شود. در اصل جان سیلور در انیمیشن یک انسان است که یک چشمش مصنوعیست و با لیزر کار می کند، یک دستش مصنوعیست و قابلیت های فراوان دارد و یک پایش نیز مصنوعی و مکانیکی است. او تقریبا نیمی از بدنش مثل ربات است. اما این تفاوت ها برای چیست؟
در اصل نویسندگان فیلمنامه، از پرسوناژ دزد دریایی تک پا با یک پای مصنوعی چوبی، یک نیمه ربات- نیمه انسان خلق کرده اند، که در عین وفاداری نسبی به مرجع خود، با حال و هوای مکان-زمان انیمیشن نیز هارمونی داشته باشد. یک تفاوت مهم داستانی بین رمان و فیلمنامه درباره پدر جیم هاوکینز است.
در رمان، پدر جیم هاوکینز در ابتدای داستان و هنگامی که بیل بونز به رستوران می آید زنده و حاضر است. سرگذشت پدر جیم هاوکینز و مرگ او در عمل هیچ تاثیری بر داستان ندارد. در حالی که در انیمیشن، پدر جیم هاوکینز، پیش از جرقه خوردن داستان، از همسرش جدا می شود و می رود. ما این اتفاق را در خلال دیالوگ های مادر جیم و در یک فلاش بک کوتاه هنگام یادآوری جیم هاوکینز در میانه انیمیشن می فهمیم. پدر جیم حتی در انیمیشن دیده هم نمی شود و ما هیچ شناخت و تصویری از او نداریم.
طرح چند سوال در مورد انیمیشن سیاره گنج
اما چرا فیلمنامه نویسان، پدر جیم را تقریبا در روند داستان حذف کرده اند؟ چرا علت نبود پدر جیم، برخلاف رمان مرگ نیست؟ مهمتر اینکه چرا در انیمیشن، جیم بدون پدر بزرگ شده است در حالی که در رمان، تقریبا تا لحظه شروع سفر ماجراجویانه، جیم در کنار پدرش زندگی می کند؟ علت را باید در شخصیت پردازی لانگ جان سیلور و شیمی رابطه او با جیم جست و جو کرد.
در رمان، رابطه خاصی بین جان سیلور و جیم هاوکینز شکل نمی گیرد. به همین دلیل، نمی فهمیم که چرا جان سیلور در انتهای داستان موافقت می کند تا جیم زنده بماند و به نوعی از او محافظت می کند. در انیمیشن، رابطه جیم هاوکینز و جان سیلور تبدیل به نوعی رابطه پدر و پسری می شود.
این امر نه تنها چرایی همکاری و حمایت جان سیلور از جیم در انتهای انیمیشن را به خوبی توجیه می کند، بلکه ظرفیت دراماتیک بهتری در سکانس های تعامل جیم و سیلور ایجاد می کند. از طرفی فیلمنامه نویسان، جزییات دیگری نیز به اثر اضافه کرده اند که در رمان نیست.
مثلا در انتهای انیمیشن، جان سیلور که گنج ناخدا فلینت را از دست داده، مشتی جواهرات که از گنج فلینت در جیبش گذاشته را به جیم هاوکینز می دهد تا رستوران مادرش را بازسازی کند! یک جور می توان گفت که تخریب رستوران هاوکینز ها را با این کار جبران می کند و بر رابطه صمیمانه ای که با جیم پیدا کرده، مهر تایید می زند.
جان سیلور حتی به خاطر جیم هاوکینز با دزدان دریایی همکار و همراه خود، درگیر می شود. این موضوع به صورت کمرنگ تر در رمان نیز هست اما در انیمیشن بهتر ساخته و پرداخته می شود. با این توضیحات، نبودن پدر در زندگی جیم، کاتالیزوری است برای نزدیک شدن او به جان سیلور. از طرفی ما در جریان مشکل ساز بودن جیم و نگرانی های مادرش نسبت به بزهکاری های او هستیم.
(در ابتدای انیمیشن، پلیس رباتیک جیم هاوکینز را به جرم سرعت غیر مجاز و حضور در منطقه ممنوعه در هنگام موج سواری و پرواز دستگیر می کند) این موضوع که مقدمه ای برای نجات یافتن کشتی توسط جیم می شود، با نبودن پدر در زندگی جیم توجیه بهتری دارد. یکی از تفاوت های بین رمان و انیمیشن از حیث شخصیت پردازی، کاراکتر ناخدای کشتی می باشد. در رمان ناخدا اسمالت را داریم که مردی تنومند و جدی است که به دکتر لیوزی و اطرافیان او کاملا وفادار است.
در انیمیشن اما، ناخدا آملیا یک گربه زن است که ظاهری آدم نما دارد. ناخدا آملیا در صلابت، قاطعیت و مهارت های دریانوردی تفاوتی با ناخدا اسمالت رمان ندارد اما چیزی که او را متمایز می کند، زن بودن اوست.
زن بودن ناخدا آملیا، علاوه بر اینکه مکملی برای دکتر داپلر و مقدمه ای برای ازدواج این دو شخصیت در انتهای انیمیشن است، نقش دیگری هم در تناسب بار جنسیتی انیمیشن دارد. امروزه می دانیم که فمینیست ها آزمونی به نام آزمون بکدل طراحی کرده اند که محوریت شخصیت های زن در آثار سینمایی را ارزیابی می کند. این آزمون در جهت کمک به کمرنگ شدن الگو های مردسالارانه تولیدات سینمایی است.
تحلیل انیمیشن سیاره گنج
زن بودن ناخدا آملیا نیز چنین کارکردی دارد. از طرفی از دریانوردان و ملوانان در آثار سینمایی کلیشه زدایی می کند. (به این کاراکتر تشخص منحصر به فرد می دهد.) از طرف دیگر زن بودن شخصیت ناخدا آملیا، به نفع ویژگی های مکانی-زمانی انیمیشن عمل می کند. علی رغم اینکه ظاهرا ملوانان زن در تاریخ آن دوران وجود داشته اند، اما این موضوع آنقدر در حاشیه است که باعث می شود که حال و هوای کلاسیک انیمیشن در دوران استعمار، کمرنگ تر شود.
در راستای تقویت مایه های دراماتیک و تصویری انیمیشن در قیاس با رمان، علاوه بر تمرکز و تاکید بر رابطه جان سیلور و جیم، تفاوت هایی در اختصاص دادن زمان و حجم بخش های مختلف این دو اثر دیده می شود. مثلا در رمان بیش از یک سوم از حجم و زمان، به اتفاقات پیش از سوار کشتی شدن مسافران اختصاص دارد. حضور بیل بونز و معرفی او در رمان نیز به مراتب طولانی تر از انیمیشن است.
به طوری که در انیمیشن بیل بونز صرفا در یک سکانس دیده می شود و خیلی زود می میرد در حالی که در رمان، مدت قابل توجهی در رستوران و مسافرخانه هاوکینز ها اقامت دارد. اتفاقات پرده اول در انیمیشن با ریتمی سریعتر از رمان می گذرد. این تفاوت در راستای افزایش بار دراماتیک و هیجان انگیز اثر است که توسط فیلمنامه نویسان انجام شده است.
تفاوت های داستان انیمیشن سیاره گنج و رمان جزیره گنج
یافتن گنج نیز در رمان خیلی سریع (به محض توافق جان سیلور و دکتر لیوزی درباره نقشه گنج) رخ می دهد، در حالی که در انیمیشن، چالش های زیادی برای یافتن گنج پس از این توافق رخ می دهد که مهمترین آن، نابودی سیاره گنج توسط نقشه از پیش تعیین شده ناخدا فلینت است که این اتفاق به کلی در رمان نوشته نشده و حاصل تخیل فیلمنامه نویسان انیمیشن است.
زاویه دید در رمان دانای کل محدود است. به گونه ای که با وجود آنکه راوی سوم شخص است، ما فقط آنچه که جیم هاوکینز می بیند را متوجه می شویم. به همین دلیل، هنگامی که او به کشتی می رود ما از اتفاقات جزیره مطلع نیستیم و هنگامی که او گرفتار دزدان دریایی است، از نقشه دکتر لیوزی خبر نداریم.
حتی در همان ابتدای رمان، منازعه درون رستوران بین بیل بونز و مرد کور را نمی بینیم زیرا جیم بیرون از رستوران است. در انیمیشن اما زاویه دید دانای کل داریم که دست نویسندگان را باز می گذارد تا هر چه می خواهند اطلاعات را پنهان یا آشکار کنند. علی رغم اینکه در انیمیشن نیز عمده چیز هایی را می دانیم که جیم می داند و موارد زیادی از ما پنهان می شود یا غافلگیر می شویم، اما مواردی نیز هست که به حکم استثنا نشان می دهند که زاویه دید، محدود نیست.
بررسی یکی از سکانس های انیمیشن سیاره گنج
در سکانس گرفتار شدن سفینه (کشتی) در سیاه چاله، یکی از خدمه خبیث که دزد دریایی است، فرمانده ارشد کشتی (دستیار ناخدا) را با بریدن طناب نجات عملا به قتل می رساند. این اتفاق را می بینیم در حالی که فقط همین دو نفر شاهد آن هستند و جیم هم از آن مطلع نمی شود. در جای دیگری نیز، مادر جیم برای دکتر داپلر توضیح می دهد که نگران جیم است و بعد از رفتن پدر جیم، بزرگ کردن جیم برای او دردسر است.
استودیو فیلمسازی کاتشو
- ساخت تیزر تبلیغاتی
- ساخت موشن گرافیک
- ساخت فیلم صنعتی
- ساخت فیلم مستند
- خدمات ویدیو مارکتینگ
- ساخت فیلم مراسم
نویسنده
مهران زارعیان
تریلر و تیزر تبلیغاتی انیمیشن سیاره گنج
امیدواریم این مطلب براتون مفید واقع شده باشه
حتما در قسمت دیدگاه ، نظرات خودتون رو برای ما و مخاطبای ما کامنت کنید
همچنین می تونید این مطلب رو از طریق سرویس های اشتراک زیر برای دوستان خود ارسال کنید
این انیمیشن یکی از نوستالژی های دوران کودکیمه. مرسی از تحلیل دقیق انیمیشن سیاره گنج من رو به اون دوران برد.
چه نقد و تحلیل کاملی
ممنون بابت این مقاله
خیلی با این انیمیشن و داستان خاطره دارم
ممنون از تیم نویسندگان کاتشو
ممنون از توجه و خواند این مقاله جامع
امیدواریم مفید واقع شده باشه
یادش بخیر واقا چه انیمیشن خوبی بود
توضیحات جامع و جذابی داشتید در رابطه با داستان دزدان دریایی کتاب جزیره گنج
کلا داستان دزدان دریایی و سفر به دل دریا برای گنج خیلی جذابه
یکی از بهترین انیمیشن های دوران بچگیم
عاشقشم و بیش از صدبار تماشاش کردم
هم سرگرم کننده است هم آموزنده
حتما ببینید