مواردی که در فیلم پیانیست مورد بررسی قرار می دهیم :
- رومن پولانسکی و جنگ جهانی دوم در قالب پیانیست
- گذری به خلاصه داستان فیلم و روایت خطی
- بررسی فیلم در قالب رابطه مولف و زیست اثر در تماشاگر
- تحلیل درون مایه فیلم The Pianist
- جنگ جهانی دوم و بحران هویت
- مشاهده تریلر فیلم The Pianist 2002 (در انتهای مقاله)
رومن پولاسنکی و جنگ جهانی دوم در قالب پیانیست
جنگ جهانی دوم از دید هنری برای رومن پولانسکی مثبت است ولی از جهت زندگی شخصی و خانوادگی، منفی و غم انگیز. منفی است چون خانواده اش آسیب شدیدی از جنگ جهانی دوم دیده به گونه که خاطرات سخت ایام جنگ، سبب شده که پیشنهاد ساخت «فهرست شیندلر» را قویا رد کند.
اما از جهتی مثبت است چون «تجربه ی زیسته» کارگردان «پیانیست» باعث شده که محتوای یک کتاب واقعی را، به تصاویری سینمایی تبدیل کند و عملا در کارش لنگ نماند. در واقع، زندگی شخصی اش، به نفع هنر و سینما شده است. این نوشتار، تا رسیدن به نقطه ی آخر، درباب همین چند خطی است که تازه خواندید؛ یعنی رابطه ی مولف پیانیست و «زیست اثر» در تماشاگر.
نقدی بر فیلم پیانیست
در همین راستا و بصورت پیش فرض، بینش های سینمایی «آندره بازن» را مبنا می گیریم تا راهنمای درک و فهم دقیق ما از اثر رومن پولانسکی باشد و نیز، در میان انبوه کلمات سرگردان نشویم. در قالب فشرده شده و خلاصه، بینش نظری آندره بازنی یعنی درک نسبت عناصر سینمایی و تکامل آنها در امتداد ماده ی خام و جذاب سینما یعنی واقعیت عینی.
بعبارتی دیگر، «میزانسن» حضور مجموعه ای از عناصر است نه یک عنصر در هوا و هپروت. معنی و محتوا، زمانی زنده در «صحنه» شکل می گیرد که انسان-بازیگر- به صحنه ورود می کند یا نشانه ای از قبل در میزانسن چیده شده و یا پشت دوربین ایستاده. خیلی ساده: پیانیست یعنی کسی که با دستگاه پیانو رابطه دارد یعنی انسان و شی یعنی کاربر و پدیدارها و اثری که کاربر از پدیده میگیرد و بر آن میگذرد.
این طرز نگاه به شکل ساده، که عرض کردیم منشأ آن به آندره بازن -از نظریه پردازان برجسته سینما- برمیگردد. ما در تاملات و تفاسیر بر پیانیست رومن پولانسکی از همین «فرم فکری»، تبعیت میکنیم. اما داستان فیلم The Pianist که جایزه ها برده و تاکنون احساسات بسیاری را، درگیر خود کرده، درباب چیست؟ چه سری در این اثر است که کمتر نقدی بر آن دیده ایم که در ستایش به افراط نرفته، و جانب انصاف را گرفته؟
خلاصه داستان فیلم پیانیست ساخته Roman Polanski
محتوای داستان همانطور که در عنوان اثر هم آشکار است، درباب زندگی یک پیانیست با نام ولادیسلاو اشپیلمان است و اوضاع و احوالش در حین یک جنگ جهانی. جزئی تر یعنی فیلم صنعتی در باب موسیقی آن هم وسط جنگ است. نقش اصلی فیلم The Pianist بر دوش «ولادیسلاو اشپیلمان» -با بازی «آدرین برودی»- است:
دوست با غیرت و متعصب پیانو . فقیر نیست اگر چه در ویرانه ها و در میانه ی جنگ، مزه فقر را میچشد. خانواده اش دارا هستند و مثل فقیران هم حرف نمی زنند منظور اینکه: جنگ که شروع می شود اهل خانه می گویند «جایی نمیرویم و همینجا میمانیم».
وقتی ثروت داشته باشی زود سنگر را خالی نمیکنی و اعتماد بنفسی با شماست که از مالکیت بر دارایی میآید و نوع تربیت خانوادگی. این معنی در نقل قولی که تازه کردیم،پنهان است. جنگ شدت که بگیرد، لحن ثروتمندان هم عوض می شود به این دلیل ساده که ماندن صرف نمی کند و لذتها هم دیگر برقرار نیست و به آسانی در دسترس نیست، از این رو با کم میلی تکانی میخورند.
تحلیل فیلم پیانیست The Pianist
بلی! ثروت محافظه کاری می آورد ولی جان و بقای «پیانیست» را، مادام العمر تضمین و بیمه نمی کند. اشپیلمان اما حال و هوای دیگر و از جنس هنر دارد و کمتر در واقعیت بیشتر در خیال است و لا به لای نتها و «امواج رادیویی» که وجود و اثرش را به شنوندگان می رساند.
پیانیست در ابتدای جنگ و در میان صدای بمب ها با خوشباوری می گوید: چیزی نیست. گذرا است، طرفین صلح می کنند و تمام. ولی کم کم خود کیش و مات ماجرا می شود. چون تلقی اش از زمان، ناقص بنظر می رسد و گویا نمیداند امور در جنگ مثل امور در حالت غیرجنگی نیست و حرکت زمان- یعنی منطق سینما- در جنگ شکلی دیگر پیدا می کند و سرعتی متفاوت تر.
نازی ها رحمی نمی کند و به قصد تصرف و مالکیت لهستان جلو می آیند و پیانیست سرنوشت اش روز به روز بدتر می شود و مهارت موسیقیایی او، به رده ی پایین ترین نیازهای آدمی سقوط می کند درحالی که نیاز به بقا و غذا و سرپناه و اسحله از دستگاه پیانوی او مهم تر می شود و ضروری تر. گرفتن جان برای نازی خیلی ارزان و راحت است و اشپیلمان برای زنده ماندن باید غذا در آپارتمانش ذخیره کند و خیلی هم تحرک نداشته باشد چون به ضررش است.
رمزگشایی فیلم پیانیست
خلاصه، سیب سرنوشت «اشپیلمان» همانطور که شاهدیم هزار چرخ می خورد ولی به «فصل آخر» نمی رسد. مرگ همیشه برای او و حتی در نواختن پیانو برای سرهنگ نازی، حضوری علنی دارد و هر روز صدای آن را در نزدیکی خود می شنود. منظور اینکه، قطاری بسیاری از یهودیان را به اتاق های گاز-کشتارگاه- می برد اما ولادیسلاو اشپیلمان درمانده و عملا نمی تواند کاری غیر از نگاه کردن انجام دهد؛ موسیقی و پیانو و مهارتش، اینجا دیگر کم می آورد.
در آن وضعیت، قدرت در سلاح است و غلبه کردن نه تاثیری هنری یا حسی زیبایی شناسانه به وسیله سازی ایجاد کردن. در نقد اثر پولانسکی بایستی موسیقی و جنگ را باهم دید و در بافت آن فهم و تفسیر کرد. و اغراق به قدرت بینظیر موسیقی در جنگ، نه تعریف دقیق آن بل جفا به موسیقی و به پیانیست است.
پیانو، بمب نیست و جنگ کارش مشخص است: پیش رو و تصرف بیشتر. اشپلیمان را که میخواهند به اتاق مرگ ببرند دوستی و آشنایی، او را از مهلکه فراری می دهد. یعنی همان وسط های فیلم ، پیانیست تا یک قدمی مرگ می رود ولی دوستی نمی گذارد. «وولن» در کتاب «نشانه و معنا در سینما» می گوید: نشانه ها قابل رمزگشایی اند و نباید از کنارشان به سادگی عبور کرد.
نکته اینکه: اگر اشپیلمان از مرگ فرار می کند و نجات می یابد و نمی میرد نه شانس و نه تقدیر بلکه امتیاز و تصادف است که سبب می شود تبدیل به خاکستر نشود و به حیات ادامه دهد. دوستی خوب، یک امتیاز است و در شکل گیری اش عنصر تصادف نقش محوری دارد نه تقدیر و نه شانس. او اگر دوستی نداشت قطعا تنها تر بود و به مرگ نزدیکتر.
هنر و هنرمند در مخفیگاه خویش – واکاوی فیلم پیانیست
بنظر نه شانس و نه تقدیر بلکه تصادف و امتیاز باعث بقای اشپیلمان شده اما امتیاز و شانس به چه معنی؟ دوستی یک امتیاز است فقط رابطه ای براساس نیازمندی یا خودشیفتگی -به تعبیر ارسطو- نیست بلکه خوبی که در وجود دوست است امتیازی است برای دوست دیگر. و همین باعث نجات پیانیست می شود به شکلی تصادفی و در میان جنگ و در لحظه ای سرنوشت ساز.
وقتی نمی توانیم چیزی را توضیح بدهیم و کلمه کم می آوریم پناه به ابرها می بریم و توهمات شاعرانه . تصادف به این معنی که اگر جنگ بیشتر طول می کشید احتمال زنده ماندن پیانیست کمتر میشد چون خطر و وجود آدمی با زمان پیچ خورده.
در همین راستا: نکته ای در مورد فرم و تعلیق و فرار و ریتم زمانی پیانیست: زندگی در فرار و در اضطرار و در نزدیک مرگ همیشه پر نبض تر می زند و همین تعلیقی و ریتمی می آفریند که قصه ی زندگی اشپیلمان را به حماسه بیشتر شبیه می کند. زندگی همیشه به سوی مرگ و تولدی دوباره حرکت- بخوانید فرار- میکند و اشپلیمان در سودای پیانو زدن دوباره برای ورشو و در رادیو، در آپارتمانی خود و هنرش را مخفی می کند: هنر در مخفیگاه !
جنگ جهانی دوم و بحران هویت در فیلم پیانیست The Pianist
اما امید زنده مانده نه در خیال و فانتزی و موسیقی پیانیست بلکه عملا در مقاومت نیروهای زمینی لهستانی است که با دشمن روبرو می شوند و هنر جنجگویشان را مخفی نمی کنند و در جایی به اشپیلمان کمک می کنند.
بود و حضور آنها وزن قوا را در میدان نبرد با نازی ها تاحد زیادی تغییر می دهد و امیدی واقعی برای یهودیانی می آفریند که به وسیله دیوارها جدا از دیگران نگه داشته شده اند. به عبارتی دیگر: تحویل واقعیات جنگ به مفاهیمی روانی، تحریف واقعیت اثر است و تقلیل آن به برداشتی کپک زده. موضوع جنگ، موضوع یک ملت است نه بحثی صرفا روانی و هنری.
در جایی از فیلم پیانیست می بینیم اشپلیمان با زنی آشنا می شود ولی مکان و زمانی برای عشق ورزی عینا وجود ندارد. عشق نیازمند مکان و زمان خودش است تا قاطعانه اعلام حضور کند. جنگ، بسیاری از رشته ها را، درجا پنبه می کند چون منطقاش بر خشونت است نه لطافت و رمانتیکسازی روابط.
در زمان نواختن پیانو برای افسر آلمانی، فضا معنوی و حتی اغراق آمیز می شود به گونه ای که آدمی فراموش می کند افسر، از حزب نازی است و همکارانش، یهودیان را به اتاق مرگ می فرستند و دیواری با مضمونی خودی و غیرخودی بین نازی ها و یهودیان کشیده اند در حدی که اشپلیمان نمی داند به کدام سو تعلق دارد و افسر نیز هم. جنگ جهانی دوم علنا هویت ها را دچار بحران کرد و مرزهای عینی و ذهنی را درهم کوبید.
فیلم پیانیست از بهترین فیلم های ژانر جنگ جهانی
و نکته ای فرمیک و زیبایی شناسانه: زیبایی به معنی هماهنگی اجزا و تناسب وزن آنها را کجا در فیلم پیانیست The Pianist میبینیم؟ دقیقا در گره زدن منطقی عنوان فیلم و آغاز آن به لحظه ی چشمنواز پایانی اش. هماهنگی مستحکمی بین نماهای آغازین و پایانی پیانیست با عنوان وجود دارد. انگار، زمان به نقطه ی مبدا برمی گردد ولی محتوا دیگر مثل سابق نیست یعنی محتوا، فرمی دیگر گرفته و فیلم به آخر رسیده.
از این جهت که پیانیست نهایتا موسیقی را پخش می کند همانطور که در خیال و در کنار سرهنگ نازی پخش می کرد و ترحم فرد نازی مسلک را برانگیخت. یعنی مقاومت زندگی موسیقیایی در برابر «غریزه ی مرگ»: موسیقی به مثابه خواهر سینما و به عنوان تلطیف کننده ی خشونت جنگ و در انگشتان اشپلیمان و گوش های شنوندگان در ایستگاه رادیو «ورشو».
علاوه براین، «موسیقی در مقام یک زبان» را ما در سکانسی که اشپیلمان به دستور سرهنگ نازی پشت پیانو می نشیند، شفاف مشاهده می کنیم یعنی زبانی که می تواند با دشمن سخن بگوید و در دل او حس ایجاد کند: فراتر از تخریب های جنگ و بده بستان نیروها.
فردی، زمانی، در میان جنگی جهانی، کتابی می نویسد، چه می داند، فردی دیگر، در زمانی دورتر، آنرا در دوربین اش -همچون اینسپشن نولان- می کارد و به عالمی تقدیم می کند. تصادفی است، نیست؟
«لوئیس بونوئل»، کارگردان مطرح اسپانیایی، در کتاب خاطراتش نوشته:«تصادف رهبر جهان است!»
منابعی که در تدوین این نوشته، به کمک آمده است :
1– سینما به روایت هیچکاک اثر فرانسوا تروفو ترجمه پرویز دوایی
2– تئوری های اساسی فیلم از دادلی آندرو ترجمه مسعود مدنی
3– سینما چیست از آندره بازن ترجمه محمد شهبا
نویسنده
فرمان رستمی
تریلر و تیزر تبلیغاتی فیلم پیانیست
امیدواریم این مطلب براتون مفید واقع شده باشه
حتما در قسمت دیدگاه ، نظرات خودتون رو برای ما و مخاطبای ما کامنت کنید
همچنین می تونید این مطلب رو از طریق سرویس های اشتراک زیر برای دوستان خود ارسال کنید
معرفی شرکت فیلمسازی کاتشو : ساخت تیزر تبلیغاتی و یا ساخت موشن گرافیک تبلیغاتی برای شرکت ها و برندهای متفاوت ، ساخت فیلم صنعتی برای صنایع متفاوت ، ساخت فیلم مستند در موضوعات مختلف (برای مثال مستندهای فوتبالی و ورزشی و …) ، ساخت کلیپ اینستاگرام ، آپارات ، یوتیوب و … ، ساخت فیلم مراسم و … همگی در حوزه خدمات با کیفیت کاتشو هستند که با قیمت ها و تعرفه های مقرون به صرفه ارائه می شوند.
عشق نیازمند مکان و زمان خودش است تا قاطعانه اعلام حضور کند! خیلی از این جمله که توی نقد فیلم پیانیست آوردین خوشم اومد
از خوندن مقاله‌تون لذت بردم و خیلی متشکرم بابت این نقد درست
البته بگم که فکر میکنم جا داشت از این هم بیشتر توضیح بدین در رابطه با فیلم ، اما به صورت کلی بنظرم نقد خوبی بود
سپاس دوست عزیز
فقط اون سکانس معروف قدم زدنش تو خیابون
هنوزم وقتی تصور میکنم تحت تاثیرش اشک میریزم
عجب صحنه ای عجب میزانسنی و عجب بازیگری
اون روز تو برنامه میز نقد هفت فراستی و دوستان داشتند اخرین اثر پولانسکی یک مامور و یک جاسوس رو نقد مثبت میکردن و هی میگفتن پیانیست جزو اثار ضعیف پولانسکیه … بعضی وقتا واقا موج میزنه این حجم از جهت داشتن و توهین به شعور مخاطب
اخرین اثر پولانسکی کجا و شاهکاری مثل پیانیست کجا
به نظرم خیلی بیش از حد تحویل گرفتن این فیلم پولانسکی رو
توی این تم و این نوع روایت آثار بهتر و تحویل گرفته نشده هم پیدا میشه بسیار
خیلی نقد خوبی بود استخوان دار و قوی
به نظرم عمیق ترین فیلم برای بیان درد و رنج ناشی از جنگ جهانی دوم